Roślinni czyściciele – cz. 1.

Zmiany klimatyczne zaburzyły przebieg pór roku. Coraz częściej połowa lutego i co najmniej początek marca to w Polsce pełnia zimy. Śnieg, kilkunastostopniowy mróz. Elektrociepłownie pracują więc pełną parą, na potęgę pali się w domowych piecach. Spalany jest zanieczyszczony węgiel złej jakości, bo ten lepszy dużo kosztuje. Ludzie przesiadają się z rowerów do aut. W wielu polskich miastach to problem ogromny.  Zapomniano o wawelskim smoku – to obecnie smog; Zakopane śmierdzi, wrocławskie powietrze jeszcze bardziej zatrute. W pomieszczeniach też bywa różnie: zatłoczone pokoje biurowe i sale lekcyjne wypełnione są wydychanym ditlenkiem węgla, formaldehydem z mebli, aromatami odwaniaczy, a także – pomimo zakazów – dymem papierosowym. Czy dzięki odpowiednio dobranym roślinom możemy zapewnić sobie czystsze powietrze i na zewnątrz, i w pomieszczeniach?

Chyba nikt nie ma wątpliwości, że zieleń mieście jest potrzebna o każdej porze roku. Z jednej strony, koi oczy i umysł (pozwólcie, że na razie nie będę tego analizować naukowo). Z drugiej – oddziela od siebie sąsiadujące budynki, co w czasach, gdy buduje się gęsto i jeden mieszkaniec drugiemu w okna zagląda, jest nie do przecenienia. Z trzeciej, każdy miłośnik bioróżnorodności doceni przynajmniej kilka gatunków ptaków śpiewających czy barwnych motyli, których prawie już nie ma w miastach. Aspekt czwarty – estetyka. Ładniej jest na bogatym w zieleń osiedlu niż na betonowo-szklano-metalowej pustyni z kostką brukową i żwirowanym podjazdem. Piąty – to temperatura i wilgoć. Miasta to wyspy ciepła; temperatura w aglomeracjach jest nawet o kilka stopni wyższa niż w obszarach podmiejskich i na wsiach. A wiadomo, że zachodzące obecnie zmiany klimatu oznaczają wzrost temperatury. Zimy są nieprzewidywalne; bywa, że prawdziwie polskiej zimy nie ma wcale, ale za rok może paść śnieżny i mrozowy rekord. O różnych porach roku wieją silne wiatry. Tak więc zimą drzewa osłonią przed śnieżycą, osłabią wiatr dmący w okna; latem dadzą cień, którego wtedy tak szukamy, a transpirujące liście – wilgoci. Ostatni, ale obecnie najbardziej akcentowany w mediach element to mniejsze zanieczyszczenie powietrza dzięki odpowiednio dobranym gatunkom roślin.

Nie łudźmy się przy tym – rośliny nie zlikwidują smogu. Smog złożony z cząstek stałych zwanych PM i gazowego rakotwórczego benzo(a)pirenu wyeliminujemy dopiero wtedy, gdy przestaniemy palić byle jakim węglem i plastikowymi śmieciami. I dotyczy to nie tylko pieców i kominków, ale i elektrociepłowni, które są przystosowane do przetwarzania zakamienionego węgla, a głównie taki pochodzi teraz z polskich kopalni. Szkoda, że tak dużo krzyczy się o „sprawach narodowych”, które tak naprawdę dla narodu są nieważne, a nawet szkodliwe, a żaden pseudopatriotycznie nastawiony krzykacz nie myśli o rodakach wpychając fatalnej jakości węgiel i butelki PET do swojego pieca.

Ale to blog o roślinach, do poczytania dla każdego. Czy możemy zatem dzięki roślinom poprawić choćby trochę stan powietrza? Odpowiedź nie jest łatwa, musimy przemyśleć wiele kwestii, tak samo jak wówczas, gdy mówimy o sprawach narodu. Pozwólcie, że zacznę od projektantów osiedli i ciągów komunikacyjnych – przemyślcie kwestię jakie rośliny i gdzie nasadzać, by było ich jak najwięcej, ale nie wymagały nadmiaru zabiegów pielęgnacyjnych. Szkoły wyższe co roku wypuszczają absolwentów architektury krajobrazu, a katalogi szkółkarskie pękają w szwach od propozycji. Trzeba po pierwsze uwzględnić zasoby wody w glebie, opady w ciągu roku i odczyn (pH). Innej gleby wymagają bowiem różaneczniki, innej mahonia. Naturalnie można to regulować odpowiednim ściółkowaniem i nawozami, ale jeśli ktoś tego zaniedba, nie uzyskamy ładnych i zdrowych roślin. O wiele groźniejszy będzie brak wody albo okresowe podtapianie, np. po gwałtownych opadach lub gdy lustro wody podziemnej jest wysokie. Różne gleby mają też różną zdolność do jej magazynowania – piaszczyste przepuszczają, gliniaste wręcz przeciwnie, natomiast zawierają mało tlenu, co skutkuje nawet obumieraniem korzeni.

Pewnie dla wielu moich czytelników to są truizmy, ale wiem też, że nie jest to wiedza obowiązkowa dla każdego, więc kto już się znużył, SKIP THIS PART, a pozostałych zapraszam do dalszych rozważań.

a

Różaneczniki (Rhododendron sp.) w ogrodzie przydomowym w Lynwood w USA. To małe, niezanieczyszczone miasteczko pod Seattle. A ja właśnie badam, jak różne odmiany rokitnika radzą sobie w Krakowie. Autor zdjęcia: TriviaKing, en.wikipedia.

a

Pomyślmy o wietrze i słońcu. Wiatr jest niezbędny, by rośliny silniej wypuszczały wodę z liści wskutek transpiracji, bo to napędza jej ciągłe pobieranie z podłoża. Jeżeli chcemy osuszać tę glebę, będzie to dla nas też ważne. Ale silny wiatr wysusza liście, bo ich aparaty szparkowe, z natury położone na powierzchni, pomiędzy komórkami skórki, nie nadążają z pobieraniem wody z warstw komórek głębiej położonych w liściu. A i te mogą mieć problem z odpowiednim dopływem wody z wiązek przewodzących rośliny. Słońce z kolei oznacza możliwość prowadzenia fotosyntezy, która zapewnia roślinie produkcję cukrów wykorzystywanych do wzrostu i rozwoju. My z kolei cenimy sobie wytworzony w tym procesie tlen, nawet nie myśląc o konsekwencjach globalnych, a przecież dzięki fotosyntezie roślin i fotosyntetyzujących morskich sinic możliwe jest życie wszystkich organizmów oddychających tlenem. Jednak nadmiar światła słonecznego może oznaczać śmierć roślin, gdy brakuje wody albo jest za zimno, by rośliny mogły ją pobrać. Niemożność wyciągnięcia wody przez korzenie może też wystąpić, gdy zgarnięto pod nie zasolony śnieg, bo jest wtedy zbyt silnie związana siłami osmotycznymi, i tylko rośliny tolerujące zasolenie, jak rokitnik, mogą sobie z tym poradzić. Może ktoś pamięta, pisaliśmy kiedyś o suszy fizjologicznej. Wracając do światła, sadząc rośliny musimy uwzględnić, czy będą one przez cały czas w słońcu, czy wręcz przeciwnie. Jeżeli ulokujemy je przy budynku, który daje cień przez większość dnia, nie możemy tam wysadzić światłolubnych roślin, ale paprocie czy bluszcz jak najbardziej.

A zatem: projektujemy z głową, dobieramy gatunki tak, by nasze nasadzone rośliny nie usychały – a jak widzieliście, przyczyny „zwykłego” usychania są różne, nie spalało ich słońce, nie umarły w cieniu i miały odpowiednią glebę.

W następnym wpisie zajmiemy się nowoczesnymi koncepcjami miejskiej zieleni w grodzie smogu, przepraszam, SMOKA. I będziemy kontynuować rozważania o roślinach oczyszczających powietrze.

Renata Bączek-Kwinta